കാന്താര: സാംസ്‌കാരിക പ്രതിരോധത്തിന്റെ ബഹുജന സിനിമ

ആദ്യ കാഴ്ചയില്‍ കേവലം ഒരു പ്രാദേശിക കെട്ടുകഥയുടെയും വനസംരക്ഷണത്തിന്റെയും കഥയായി തോന്നാമെങ്കിലും, കന്നഡ സിനിമയായ ‘കാന്താര’ അതിന്റെ ഉള്ളടക്കത്തിലും ആഖ്യാനത്തിലും ഇന്ത്യന്‍ സാമൂഹിക-രാഷ്ട്രീയ വ്യവസ്ഥയുടെ അടിസ്ഥാനങ്ങളെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്ന ഒരു ശക്തമായ സൈദ്ധാന്തിക പ്രസ്താവനയാണ്.

സിനിമ കേവലം വിനോദം എന്നതിലുപരി, കല സമൂഹത്തിനുവേണ്ടിയുള്ള പ്രതിരോധം എന്ന സങ്കല്‍പ്പത്തെ അരക്കിട്ടുറപ്പിക്കുന്നു. സിനിമയിലെ തെയ്യം/ഭൂത കോല പോലുള്ള ആചാരങ്ങളും അതിലെ ദൈവസങ്കല്‍പ്പവും, ബ്രാഹ്‌മണികാധിഷ്ഠിതമായ ഹിന്ദുത്വ രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ അധികാര ശ്രേണികളെയും സാംസ്‌കാരിക ഹെജിമണിയെയും തുറന്നുകാട്ടുന്നു.

അന്റോണിയോ ഗ്രാംഷിയുടെ വീക്ഷണത്തില്‍, അധികാരം കേവലം മര്‍ദനത്തിലൂടെയല്ല, മറിച്ച് സാംസ്‌കാരിക സമ്മതിയിലൂടെ നിലനിര്‍ത്തുന്നതിനെതിരെ ഉയര്‍ന്നുവരുന്ന പ്രതി-ഹെജിമണിക് സ്വരമായി കാന്താരയെ വിലയിരുത്തേണ്ടതുണ്ട്.

ഹോളിവുഡ് മുതലാളിത്ത മൂല്യങ്ങളെ മഹത്വവത്കരിച്ചതുപോലെ, ഇന്ത്യന്‍ സിനിമയുടെ മുഖ്യധാരയും ചരിത്രപരമായി സവര്‍ണ, ബ്രാഹ്‌മണികാധിഷ്ഠിത സംസ്‌കാരത്തെയും നീതിബോധത്തെയും പ്രബലമായി അവതരിപ്പിച്ചു.

മുഖ്യധാരാ സിനിമയിലെ ജാതിപരമായ പ്രാതിനിധ്യക്കുറവും, ദളിത്, ആദിവാസി സമൂഹങ്ങളുടെ ജീവിതങ്ങളെ അദൃശ്യമാക്കുന്നതും ഈ സാംസ്‌കാരിക അടിച്ചമര്‍ത്തലിന്റെ തെളിവാണ്. എന്നാല്‍, കാന്താര ഈ ബ്രാഹ്‌മണിക ചട്ടക്കൂടിനെ അതിന്റെ അടിത്തട്ടില്‍ നിന്ന് ചോദ്യം ചെയ്യുന്നു.

ബ്രാഹ്‌മണിക ധാരണകളെ തകര്‍ക്കുന്ന ഭൂത കോലം അധഃസ്ഥിതന്റെ ദൈവം ഇന്ത്യന്‍ സാമൂഹിക പശ്ചാത്തലത്തില്‍, ബ്രാഹ്‌മണിക ഹെജിമണി സ്ഥാപനവത്കരിക്കപ്പെട്ടത് വിശുദ്ധിയുടെയും അശുദ്ധിയുടെയും കര്‍ശനമായ നിയമങ്ങളിലൂടെയാണ്.

സസ്യാഹാരം, ശാന്തമായ പ്രാര്‍ത്ഥനാ രീതികള്‍, ക്ഷേത്രങ്ങളിലെ സ്ഥാനക്രമങ്ങള്‍ എന്നിവ ഈ ഹെജിമണിയുടെ ഭാഗമായി സ്ഥാപിക്കപ്പെട്ടു. എന്നാല്‍, ‘കാന്താര’ സിനിമയിലെ തെയ്യം/ഭൂത കോലം ഇതിനെ തീവ്രമായി ചോദ്യം ചെയ്യുന്നു.

അധഃസ്ഥിതന്റെ ദൈവം

ഈ സിനിമയിലെ ദൈവം, ക്ഷേത്രങ്ങളില്‍ ശാന്തമായി ഇരിക്കുന്നവനല്ല. അവന്‍ അരികുവത്കരിക്കപ്പെട്ടവരുടെയും അടിച്ചമര്‍ത്തപ്പെട്ടവരുടെയും നാവാണ്. സിനിമയിലെ നായകന്‍ ഉള്‍പ്പെടുന്ന ഗോത്ര സമൂഹം വനത്തെയും മണ്ണിനെയും തങ്ങളുടെ ജീവിതത്തിന്റെ ഭാഗമായി കാണുന്നു.

ഭൂത കോലത്തിലെ ദൈവം, ചുട്ട മീനും ഇറച്ചിയും മദ്യവും സ്വീകരിച്ച്, ഉച്ചത്തില്‍ ആക്രോശിച്ചും പൊരുതിയും അനീതിക്കെതിരെ നിലകൊള്ളുന്നു. ഇത് ‘വിശുദ്ധ’മെന്ന് ബ്രാഹ്‌മണ്യം കല്‍പ്പിക്കുന്ന ധാരണകളെ പൂര്‍ണ്ണമായി നിഷേധിക്കുന്നു.

പോരാളിയായ ദൈവം: ഈ ദൈവം, തന്റെ വിയര്‍പ്പുകൊണ്ട് നിലം പണിയുന്ന, ‘തീണ്ടാനും തൊടാനും പാടില്ല’ എന്ന മുദ്ര ചാര്‍ത്തപ്പെട്ട സാധാരണ മനുഷ്യന്‍ തന്നെയാണ്. സാമൂഹ്യപ്രതിരോധത്തിന്റെ ഏറ്റവും തീവ്രമായ ചിഹ്നമായി ഈ ദൈവം മാറുന്നു.

ഭൂവുടമയായ മുതലാളിയുടെ അതിക്രമങ്ങളെ ഈ ദൈവിക ശക്തി ചോദ്യം ചെയ്യുന്നു. അതായത്, ഭരണവര്‍ഗം അടിച്ചേല്‍പ്പിച്ച നിയമങ്ങളെയും വ്യവസ്ഥകളെയും ചോദ്യം ചെയ്യുന്ന ഒരു അമാനുഷിക നിയമസംഹിതയായി ഇത് പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു.

ഇവിടെ, കല ഒരു വര്‍ഗസമരത്തിന്റെ ഉപകരണം എന്ന നിലയില്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു. ഭൂവുടമയും വനസംരക്ഷകരും ചേര്‍ന്ന് നടത്തുന്ന ചൂഷണത്തിനെതിരെ, കര്‍ഷകരും ഗോത്രവര്‍ഗക്കാരും ഒരുമിച്ച് നില്‍ക്കുന്ന രാഷ്ട്രീയ പശ്ചാത്തലമാണ് സിനിമ നല്‍കുന്നത്.

കേരളത്തിന്റെ സാമൂഹ്യ ഭൂമികയിലെ തെയ്യം: നവോത്ഥാനത്തിന്റെ തീവ്രരൂപം, വടക്കന്‍ കേരളത്തില്‍ നിലനില്‍ക്കുന്ന തെയ്യം, ‘കാന്താര’യിലെ ഭൂത കോലവുമായി സമാനമായ സാംസ്‌കാരിക പ്രതിരോധ രാഷ്ട്രീയം പേറുന്ന കലാരൂപമാണ്. തെയ്യം കേവലം ഒരനുഷ്ഠാനമല്ല, മറിച്ച് കേരളീയ നവോത്ഥാനത്തിന് ഉണര്‍വ് നല്‍കിയ ഒരു പ്രതി-രാഷ്ട്രീയ വേദിയാണ്.

ജാതിയുടെ അതിര്‍വരമ്പുകള്‍ ഭേദിക്കല്‍

തെയ്യം കെട്ടിയാടുന്നത് അധഃസ്ഥിത ജാതി വിഭാഗങ്ങളിലെ ആളുകളാണ്. തെയ്യം കെട്ടിയാടുന്ന സമയത്ത്, പെര്‍ഫോമര്‍ ദൈവമായി മാറുന്നു. ഈ അവസ്ഥയില്‍, നൂറ്റാണ്ടുകളായി ജാതിവിവേചനവും തീണ്ടലും അനുഭവിച്ചവര്‍ക്ക് സവര്‍ണ ജാതിയില്‍പ്പെട്ടവരെപ്പോലും ചോദ്യം ചെയ്യാനും, നീതി നടപ്പാക്കാനും, അനുഗ്രഹിക്കാനും സാധിക്കുന്നു.

ഇത് സവര്‍ണ്ണാധിപത്യത്തിന്റെ കര്‍ശനമായ സാമൂഹിക വ്യവസ്ഥയെ താത്കാലികമായെങ്കിലും തകര്‍ത്തെറിയുന്ന ഒരു സാംസ്‌കാരിക വിപ്ലവമാണ്.

കമ്യൂണിസ്റ്റ് പ്രസ്ഥാനത്തിന് നല്‍കിയ അടിത്തറ: ജന്മി-നാടുവാഴിത്തത്തിനെതിരെ സാധാരണക്കാരെ സംഘടിപ്പിക്കുന്നതില്‍ തെയ്യം പോലുള്ള പ്രാദേശിക കലാരൂപങ്ങള്‍ ഒരു ബഹുജന സാംസ്‌കാരിക ഉപകരണം എന്ന നിലയില്‍ പ്രവര്‍ത്തിച്ചു.

തെയ്യത്തിലൂടെ ലഭിച്ച സാമൂഹിക മുന്നേറ്റത്തിന്റെ ബോധവും, ചൂഷണത്തിനെതിരായ പ്രതിരോധത്തിന്റെ മനസ്സും, പില്‍ക്കാലത്ത് കേരളത്തിലെ കമ്യൂണിസ്റ്റ് പ്രസ്ഥാനങ്ങള്‍ക്ക് വളരാനും ഭൂപരിഷ്‌കരണ സമരങ്ങള്‍ വിജയിപ്പിക്കാനും ഉള്ള സാമൂഹിക അടിത്തറ പാകി.

അധഃസ്ഥിത വിഭാഗങ്ങള്‍ക്കിടയില്‍ സമത്വബോധം വളര്‍ത്തുന്നതില്‍ ഈ കലാരൂപങ്ങള്‍ വലിയ പങ്ക് വഹിച്ചു. കമ്യൂണിസവും പരമ്പരാഗതമായ ഈ പ്രാദേശിക വിശ്വാസങ്ങളും വടക്കന്‍ കേരളത്തില്‍ ഇന്നും പരസ്പരം ബന്ധിതമായി നിലകൊള്ളുന്നു.

ചരിത്രപരമായ അധിനിവേശത്തിന്റെ സൂക്ഷ്മ ഓര്‍മ്മപ്പെടുത്തലുകള്‍:

കാന്താരയുടെ കഥ, സാംസ്‌കാരിക അധിനിവേശത്തിന്റെ ചരിത്രപരമായ പ്രക്രിയകളെക്കുറിച്ചുള്ള പഠനമാണ്. ഇവിടെ ആര്യന്‍മാരുടെയും തദ്ദേശീയ സംസ്‌കാരങ്ങളുടെയും സംഘര്‍ഷം പ്രധാനമാണ്.

പശുപതി സങ്കല്‍പ്പത്തിന്റെ ഹൈജാക്കിങ്: സിനിമ മുന്നോട്ടുവെക്കുന്ന പ്രാദേശിക ദൈവസങ്കല്‍പ്പത്തിന്റെ പ്രാധാന്യം, പശുപതി എന്ന പ്രാചീന സങ്കല്‍പ്പത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ചര്‍ച്ചകളുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

സിന്ധു നദീതട സംസ്‌കാരത്തില്‍ കണ്ടെത്തിയ മുദ്രകളിലെ പശുപതി രൂപം, ഇന്ന് കാണുന്ന ശിവന്‍ എന്ന സങ്കല്‍പ്പത്തിന്റെ പ്രാകൃത രൂപമായി ചരിത്രകാരന്മാര്‍ വിലയിരുത്തുന്നു.

ഈ പശുപതി രൂപം മൃഗങ്ങളാല്‍ ചുറ്റപ്പെട്ടും യോഗാസനത്തിലിരിക്കുന്നതുമായ ഒരു തദ്ദേശീയ, ഗോത്രപരമായ ദൈവമായിരുന്നു. എന്നാല്‍, പിന്നീട് ഇന്ത്യയിലേക്ക് കടന്നുവന്ന ആര്യന്മാരും അവരുടെ മതവ്യവസ്ഥയും, ഈ തദ്ദേശീയ ദൈവങ്ങളെ ആഗിരണം ചെയ്യുകയും തങ്ങളുടെ മനുവാദ രാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ ഭാഗമായി മാറ്റുകയും ചെയ്തു.

പശുപതി എന്ന പ്രാദേശിക ദൈവത്തെ, ബ്രഹ്‌മണ്യം അവരുടെ വേദാനുഷ്ഠാനപരമായ ശിവസങ്കല്‍പ്പത്തിലേക്ക് ഹൈജാക്ക് ചെയ്യുകയായിരുന്നു. ഈ പ്രക്രിയയിലൂടെ, ‘അശുദ്ധമായ’ മാംസം ഭക്ഷിക്കുകയും ഉച്ചത്തില്‍ ആക്രോശിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന ഗോത്ര ദൈവത്തിന്റെ രൂപം മാറ്റി, ശാന്തനും ധ്യാനനിരതനുമായ ‘വിശുദ്ധ’ ദൈവത്തിന്റെ രൂപം നല്‍കി.

‘കാന്താര’യിലെ ഭൂത കോലം, ഈ ഹൈജാക്ക് ചെയ്യപ്പെട്ട ദൈവത്തിന്റെ യഥാര്‍ത്ഥ ഗോത്രസ്വഭാവത്തെ തിരിച്ചുപിടിക്കാനുള്ള ശ്രമമാണ്. അതായത്, ആര്യന്‍ അധിനിവേശത്തിലൂടെ നഷ്ടപ്പെട്ട തദ്ദേശീയ സംസ്‌കാരത്തിന്റെ ചരിത്രപരമായ ഓര്‍മ്മപ്പെടുത്തല്‍ സിനിമ നല്‍കുന്നു.

സിനിമ പ്രതിരോധത്തിന്റെ ഉപകരണവും മാസ്സ് രാഷ്ട്രീയവും

സിനിമ, ഹെജിമണി നിലനിര്‍ത്തുന്നതിനുള്ള ഉപകരണമായി പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നത് പോലെ തന്നെ, അതിനെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നതിനുള്ള ഒരു പ്രതിരോധ രൂപമായും മാറാന്‍ സാധ്യതയുണ്ട്.

‘കാന്താര’ ഒരു ബഹുജന സിനിമയായി വന്‍ വിജയം നേടിയത്, അതിന്റെ ഉള്ളടക്കം അടിച്ചമര്‍ത്തപ്പെട്ട ജനവിഭാഗങ്ങളുടെ രാഷ്ട്രീയ ബോധവുമായി ആഴത്തില്‍ ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു എന്നതിന്റെ സൂചനയാണ്. സമീപകാലത്ത്, ‘എമ്പുരാന്‍’ പോലുള്ള മറ്റ് ബഹുജന സിനിമകളും ശക്തമായ രാഷ്ട്രീയ പ്രമേയങ്ങള്‍ ചര്‍ച്ച ചെയ്യുന്നുണ്ട്.

രാഷ്ട്രീയ അവബോധം നല്‍കുന്ന മാസ്സ് സിനിമ: ‘എമ്പുരാന്‍’ പോലുള്ള സിനിമകള്‍ 2002ലെ ഗുജറാത്ത് കലാപം പോലുള്ള രാജ്യത്തെ പിടിച്ചുലച്ച ചരിത്രസംഭവങ്ങള്‍ അതിന്റെ ആഖ്യാനത്തിലേക്ക് കൊണ്ടുവരുന്നു.

മുഖ്യധാരയില്‍ നിന്ന് മറച്ചുവെക്കാനോ ലഘൂകരിക്കാനോ ശ്രമിക്കുന്ന ഇത്തരം വിഷയങ്ങള്‍, ബഹുജന സിനിമയുടെ വിപുലമായ പ്ലാറ്റ്ഫോമുകളിലൂടെ സാധാരണ ജനങ്ങളിലേക്ക് എത്തിക്കാന്‍ സാധിക്കുന്നു.

ദേശീയ ഏകീകരണ ശ്രമങ്ങള്‍ക്കെതിരായ പ്രതിരോധം: സംഘപരിവാര്‍ അഴിച്ചുവിടാന്‍ ശ്രമിക്കുന്ന ഏകപക്ഷീയമായ സാംസ്‌കാരിക ഏകീകരണ ശ്രമങ്ങളെ (Cultural Homogenization) പ്രാദേശികവും തദ്ദേശീയവുമായ പ്രതിരോധങ്ങളിലൂടെ ശക്തമായി ചോദ്യം ചെയ്യാന്‍ ഇത്തരം സിനിമകള്‍ക്ക് സാധിക്കുന്നു.

ഒരു വലിയ താരത്തിന്റെ താരമൂല്യം ഉപയോഗിച്ച്, നീതിബോധത്തെയും മതേതരത്വത്തെയും ഉയര്‍ത്തിപ്പിടിക്കുന്ന രാഷ്ട്രീയം പറയുന്നതിലൂടെ, പ്രതിരോധത്തിന്റെ കല മുഖ്യധാരയില്‍ സ്ഥാനം നേടുകയും, പൊതുസമൂഹത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയ ചര്‍ച്ചകളെ സ്വാധീനിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

കാന്താരയും എമ്പുരാനും ഒരേ രാഷ്ട്രീയ ധാരയില്‍ നില്‍ക്കുന്നത്, ബഹുജന സിനിമയെ വിനോദോപാധി എന്ന നിലയില്‍ നിന്ന് സാംസ്‌കാരിക-രാഷ്ട്രീയ വിമര്‍ശനത്തിനുള്ള ഉപകരണമായി ഉയര്‍ത്തിക്കൊണ്ടുവരുന്നു എന്നതിലാണ്.

ഈ സിനിമകള്‍, രാഷ്ട്രീയ പ്രതിരോധത്തെ ‘വാര്‍ ഓഫ് പൊസിഷനി’ലൂടെ ജനകീയമാക്കുകയും, അധികാരികളുടെ കൊട്ടാരത്തില്‍ ഇരിക്കുന്നവനല്ല, മറിച്ച് ‘പൊടിയേറിയ പാതകളിലൂടെ പൊട്ടിച്ചിരിച്ച് മുന്നേറുന്ന ഒരു പോരാളിയാണ്’ തദ്ദേശീയ ദൈവം എന്ന് പ്രഖ്യാപിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

Content Highlight: Amith Prasad writes about Kantara movie